دغدغه های فرهنگی توسعه گردشگری روستایی
6 تیر 1402
گردشگري اجتماع محور در منطقه اورامان
6 تیر 1402
دغدغه های اجتماعی توسعه گردشگری روستایی

تنوع شرائط اقلیمی و توپوگرافی ایران سبب بروز گوناگونی زیستی و فرهنگی شده و در نتیجه جاذبه های فراوانی جهت توسعه گردشگری بخصوص در مناطق روستایی بوجود آمده است. روستاهایی که بافت اصیل و سنتی و مراسم آئینی و فرهنگی خویش را حفظ نموده اند، جاذبه بیشتری دارند بخصوص برای شهرنشینانی که از زندگی خشک و بی روح آپارتمانی و ماشینی خسته شده اند و دوست دارند به دامن طبیعت و محیط سالم، شاد، باصفا و بی آلایش روستا پناه ببرند.

نگارنده: سید ابوالفضل میرقاسمی

تنوع شرائط اقلیمی و توپوگرافی ایران سبب بروز گوناگونی زیستی و فرهنگی شده و در نتیجه جاذبه های فراوانی جهت توسعه گردشگری بخصوص در مناطق روستایی بوجود آمده است. روستاهایی که بافت اصیل و سنتی و مراسم آئینی و فرهنگی خویش را حفظ نموده اند، جاذبه بیشتری دارند بخصوص برای شهرنشینانی که از زندگی خشک و بی روح آپارتمانی و ماشینی خسته شده اند و دوست دارند به دامن طبیعت و محیط سالم، شاد، باصفا و بی آلایش روستا پناه ببرند.

از طرف دیگر، افزایش جمعیت و تخریب منابع پایه (آب، خاک و گیاه) سبب شده که اکثر روستاها با مشکلات کاهش درآمد و یا بیکاری مواجه شده و در نتیجه بعضی از جوانان جویای کار و جویای نام مجبور به مهاجرت به شهرها شوند. خوشبختانه اخیرا توجه زیادی به توسعه گردشگری بومی و روستایی (خانه مسافر) شده است که می تواند سبب رونق اقتصادی جوامع روستایی و عشایری شود تا ایشان، در کنار فعالیت های کشاورزی و دامپروری، بتوانند درآمد مکملی هم داشته و به بهبود معیشت خویش کمک کنند. بدیهی است نگاه تک بُعدی اقتصادی (درآمدزایی) به توسعه گردشگری محکوم به شکست است و شکوفایی و پایداری صنعت گردشگری منوط به رعایت سایر ابعاد توسعه یعنی ملاحظات محیط زیستی، فرهنگی، اجتماعی، نهادی و امنیتی است.

روستاها دارای بافت فرهنگی و اجتماعی خاص خودشان هستند و این نگرانی وجود دارد که توسعه غیراصولی و شتابزده گردشگری روستایی سبب تخریب آن بافت فرهنگی و اجتماعی سنتی و اصیل روستا شده و در نتیجه، نه تنها سرمایه گذاری ها در زمینه توسعه گردشگری محلی بخطر افتد بلکه سبب بروز منازعات و مناقشات داخلی در سطح روستا و از بین رفتن همبستگی و انسجام روستایی شود.

وقتی یک ایده جدید نظیر توسعه گردشگری روستایی یا بومگردی مطرح میشود معمولا افراد پیشگام یا پیشرو (Pioneer) که نسبتا دارای وضعیت مالی بهتری هستند و یا ارتباطات خوبی با شهر و ادارات دولتی دارند، از آن ایده استقبال نموده و به سرعت بستر فیزیکی مناسب (مرمت و یا بازسازی ساختمان مناسب جهت توسعه بومگردی و یا آماده نمودن یک یا دو اتاق مناسب در منزل خویش) را فراهم نموده و مجوزهای لازم را اخذ می نمایند. شروع به فعالیت گردشگری روستایی توسط چند نفر از اعضای روستا (که نسبتا وضعیت خوبی دارند) سبب ایجاد درآمد بیشتر برای ایشان و به تدریج، افزایش نابرابری در بین افراد غنی و فقیر ساکن روستا میشود.

آمدن گردشگران شهری به روستا و تلاش میزبانان برای مهمان نوازی هر چه بیشتر و فراهم نمودن آسایش و آرامش و جلب رضایت خاطر ایشان (بخصوص از طریق فراهم نمودن محیطی شاد و طرب انگیز) در درازمدت سبب بروز مزاحمت برای سایر اعضای روستا شده و ممکن است تبعات منفی از بُعد فرهنگی و اجتماعی داشته باشد. مقاومت و مخالفت سایر اعضای روستا که از این فرصت توسعه گردشگری بی نصیب مانده اند، به تدریج ممکن است سبب بروز اختلافات داخلی در سطح روستا شده و کسب و کارهای جدید را تهدید نموده و یا متوقف نماید. در صورتی که توسعه اصولی گردشگری در روستا می توانست سبب حفظ هویت و احیای مراسم آئینی و فرهنگی روستا، تقویت سرمایه اجتماعی و بهبود نسبی معیشت جوامع محلی و شادابی و سرزندگی بیشتر مردمان روستا شود.

تجارب داخلی و جهانی حاکی از موفقیت هایی در زمینه توسعه اصولی گردشگری با رعایت اصول “گردشگری پایدار” و یا “گردشگری اجتماع محور” است. در گردشگری اجتماع محور، تلاش میشود که همه مردم روستا بطور مستقیم و یا غیرمستقیم از منافع حاصل از توسعه گردشگری روستایی و بومگردی منتفع شوند تا حتی الامکان تضاد منافع و اختلافی پیش نیاید. این مهم یا از طریق تقسیم کار عادلانه (سهیم بودن و نقش داشتن افراد مختلف از جامعه روستایی در ارایه خدمات به گردشگران در خصوص تامین محل اسکان، غذا، نوشیدنی، صنایع دستی، محصولات فرآوری شده کشاورزی و لبنی، گیاهان دارویی، عسل، راهنمای تور محلی و …) و یا از طریق اختصاص بخشی از درآمد حاصل از فعالیت گردشگری به صندوق توسعه محلی روستا (که منابع مالی صندوق صرف توسعه زیرساختها و یا انجام کارهای عام المنفعه در سطح روستا میشود) و یا از طریق نوبتی نمودن بهره مندی از فرصت های پیش آمده گردشگری، امکان پذیر است.

انتظار می رود که مسئولین امر، بیش از پیش در زمینه فرهنگ سازی، آموزش، اطلاع رسانی، تدوین ضوابط و استانداردهای گردشگری پایدار و اجتماع محور اقدام نمایند تا علاوه بر پیشگیری از بروز اختلافات و منازعات اجتماعی، بستر مناسب برای توسعه اصولی گردشگری و در نتیجه کمک به بهبود معیشت جوامع محلی فراهم شود.